اشتغال در صنعت چای کشور

دکتر ابراهیم آذرپور در مصاحبه با پایگاه خبری گیل فام؛ با اشاره به اینکه محصول فرآوری شده از برگ‌های گیاه چای یکی از پرطرفدارترین نوشیدنی‌های غیر‌الکلی است (عادت بيش از ۳ ميليارد نفر در جهان به نوشيدن چاي) و پس از آب، بیشترین مصرف را در سطح جهان به خود اختصاص داده است، تصریح کرد: تولید پایدار چای در استان گیلان با قدمت ۱۲۰ ساله نیازمند بررسی عوامل اقتصادی اثر‌گذار بر تولید می‌باشد، زیرا حدود ۱۰۰ هزار خانوار به‌صورت مستقیم و ۵۰۰ هزار نفر به‌صورت غیرمستقیم (باغ‌ها، کارخانه‌ها، فرآیندهایی نظیر بسته بندی و …) در این صنعت مشغول به کار هستند. آذرپور یادآور شد: هر ساله با بهره‌برداری ۲۲ هزار هکتار باغات فعال چای کشور توسط ۵۵ هزار چایکار، ۱۲۷ هزار تن برگ سبز چای تولید می‌شود که در کارخانجات فعال صنعت چای کشور (حدود ۱۷۰ کارخانه) مورد فرآوری قرار‌گرفته و بالغ‌ بر ۲۵ تا ۲۷ هزار تن چای خشک در کشور تولید می‌شود.
مسئول مرکز تحقیقات گیاهان راهبردی سازمان بسیج دانشجویی استان گیلان با بیان اینکه کشورمان از نظر تولید و سطح زیر کشت گیاه چای، رتبه پانزدهم و از نظر مصرف رتبه دوازدهم جهان را به خود اختصاص داده است، افزود: سرانه مصرفی چای در داخل کشور حدود ۱٫۴ کیلوگرم بوده که با توجه به این آمار نیازمند ۱۱۰ هزار تن چای خشک در سال هستیم.
آذرپور در ادامه تصریح کرد: حمایت از بخش کشاورزي بنا به دلایل گوناگون از قبیل ایجاد اشتغال و رونق تولید در صنایع پیشین و پسین، برقراري امنیت غذایی، اساسی بودن برخی از کالاهاي کشاورزي در سبد غذایی جامعه، توسعه روستا و حفظ وضعیت جمعیت روستایی و جلوگیري از مهاجرت به شهرها، حفظ و پایداري محیط زیست، کمک به امنیت ملی و استقلال کشور، ایجاد ارزش افزوده و افزایش درآمد ملی از راه صادرات غیر‌نفتی، الزامات مزیت نسبی و ساختاري تولید، خودکفایی و ارتقاء درآمد کشاورزان پذیرفته شده و در همه کشورها اعم از توسعه یافته و درحال توسعه به روش‌هاي گوناگون، اعمال می‌‌شود.

واردات قانونی بیش از ۵۵ هزار تن چای سیاه به کشور
دکتر آذرپور با بیان این موضوع که خريد تضميني محصولات کشاورزي به عنوان يک ابزار مداخله دولت در بخش کشاورزي، مورد توجه سياستگذاران و برنامه‌ريزان کشورهای مختلف، از جمله ايران قرار دارد، گفت: دولت‌ها به منظور حمايت از کشاورزان، تنظيم بازار و اعمال مديريت در توليد محصولات کشاورزي و با قيمت مصوب به صورت تضميني اقدام به خريد برخي محصولات کشاورزي مي کنند.
وی ادامه داد: چاي نيز از محصولاتي است که تحت سياست خرید تضمینی دولت قرار دارد، بنابراین تعیین نرخ مناسب برای خرید تضمینی برگ سبز چای می‌تواند منجر به ایجاد امید در کشاورزان چایکار که صف اول جبهه نبرد اقتصادی را در این صنعت به خود اختصاص می‌دهند شده و گام‌های موثری در جلوگیری از خروج ارز از کشور و همچنین بالا‌بردن سطح سلامت جامعه و به طبع آن کاهش هزینه‌های درمان ناشی از واردات چای غیرسالم خارجی بردارد.
آذرپور با اشاره به آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران گفت: هر ساله حدود ۵۵ تا ۷۰ هزارتن چای خشک با میانگین قیمت کیلویی ۴٫۸ دلار به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون دلار به‌طور قانونی و مابقی تقاضا و نیاز کشور به صورت واردات غیر رسمی (قاچاق) وارد کشور می‌شود كه مشكلات خاص خود از قبیل عدم رعایت استانداردهای لازم و بهداشتی در فرآیند انتقال، نگهداری، فرآوری و بسته‌بندی را به دنبال دارد و سایه سیاه واردات این حجم واردات غیر‌رسمی چای هر ساله لطمه بزرگی به سفید بختی چای سیاه وارد می‌سازد.
وی افزود: بررسی آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد در سال ۱۳۹۸ بیش از ۷۵ هزار تن چای خارجی وارد کشور شده که این میزان در مقایسه با واردات حدود ۵۵ هزار تنی در سال‌های قبل، رشد ۴۸ درصدی را نشان می‌دهد. در مورد دلایل این افزایش رشد چشمگیر (رشد ۴۸ درصدی) فرضیه‌های مختلفی وجود دارد، ازجمله اینکه ممکن است این امر به‌دلیل افزایش نیاز بازار به‌علت کاهش قاچاق این محصول رخ داده باشد و همچنین فرضیه محتمل‌تر اینکه به دلیل سیاست‌های احتیاطی دولت مبنی بر فراوانی کالاهای اساسی در بازار، واردات چای هم همانند دیگر محصولات رشد قابل توجه داشته است.
آذرپور بر اساس ارزش ۱٫۲ دلاری به ازای یک کیلوگرم چای صادراتی بیان کرد: میزان صادرات سالیانه چای از مبادی قانونی بین ۱۲ تا ۱۶ هزار تن و به ارزش حدود ۱۷ میلیون دلار می‌باشد و در صورت عدم توجه به صنعت چای، ضمن آسیب دیدن درآمد اقتصادی کسب و کارهای مرتبط با این صنعت، بر میزان واردات و ارز مصرفی افزوده خواهد شد و از سوی دیگر ورود چای‌های غیر سالم، می‌تواند منجر به تهدید سلامت آحاد جامعه شود.

افزایش هزینه تولید برگ سبز چای در کشور
آذرپور با بیان اینکه در دنیای امروز به دلیل تنوع و پیچیدگی فعالیت‌های اقتصادی، سیاستگذاران این بخش به منظور برنامه‌ریزی صحیح، نیازمند دریافت تصویری واقع بینانه از اوضاع و احوال فعالیت‌‌های اقتصادی هستند، خاطرنشان کرد: افزایش قیمت خرید برگ سبز چای، سبب ایجاد انگیزه و تشویق چایکاران و بالا رفتن مقدار تولید چای به عنوان یک محصول استراتژیک که از اقلام مصرفی تمام اقشار جامعه است، خواهد شد.
آذرپور یادآور شد: با توجه به بررسی ضریب خودکفایی چای طی سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۸، مشخص می‌شود که ضریب خودکفایی چای رو به افزایش است و در سال ۹۸ (۲۴ هزار تن) نسبت به سال ۹۲ (۱۹ هزار تن)، تقریباً ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. همچنین بررسی نتایج نشان داد: مساحت باغات فعال چای کشور در سال ۹۸ (۲۲۰۰۰ هکتار) در مقایسه با سال ۹۲ (۱۷۵۰۰ هکتار)، ۲۳ درصد افزایش یافته است.
وی با اشاره به میانگین قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای درجه یک و دو، در طی سال‌های ۱۳۹۲ (۸۱۵۰ ریال) تا ۱۳۹۸ (۲۶۹۰۰ ریال) بیان کرد: میانگین قیمت خرید برگ سبز چای درجه یک و دو در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲ (۱۸۲ درصد) افزایش داشته است. آذرپور اظهارداشت: قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای درجه یک در سال ۹۹ (۴۶۰۰۰ ریال) ۲۷.۷ درصد و قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای درجه دو در سال ۹۹ (۳۳۰۰۰ ریال) به میزان ۵۰ درصد نسبت به سال ۹۸ رشد داشته است.
آذرپور ادامه داد: در بازه زمانی ۶ ساله (سال‌های ۹۲ تا ۹۸) درآمد چایکارن در هر هکتار باغ چای، در سال ۹۸ (۱۱۳۷۰۰۰۰۰ ریال) نسبت به سال ۹۲ (۳۹۹۰۰۰۰۰ ریال)، ۱۸۵ درصد افزایش نشان داده است.
وی با اشاره به ارزیابی مقادیر شاخص‌‌های اقتصادی در تولید برگ سبز چای کشور (طی سال‌های ۹۲ تا ۹۸)، افزود: افزایش قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای، منجر به افزایش شاخص بازده خالص تولید (۳۰۰۰۰۰۰ و ۴۹۰۰۰۰۰۰ ریال بترتیب در سال‌های ۹۲ تا ۹۸) شده و توانسته میانگین شاخص آماری ارزش ناخالص تولید (۱۶۲۰۰۰۰۰۰ ریال) را در سال ۹۸ نسبت به سال ۹۲ (۴۳۰۰۰۰۰۰ ریال) افزایش دهد.
آذرپور با توجه به هزینه حدود ۱۶ میلیون تومانی یک هکتار باغ چای (سال زراعی ۹۹ و با در نظر گرفتن دستمزد ۱۵۰ هزار تومانی کارگر) در مراحل شخم زمستانه، بلوزنی یا شخم دوم، هرس و چهار مرحله برداشت، بیان کرد: حتی اگر میانگین تولید برگ سبز چای در یک هکتار را ۷ تن برگ سبز چای درجه یک در نظر بگیریم (فرض محال)، بر اساس قیمت ۴۶۰۰ تومانی خرید تضمینی برگ سبز چای درجه یک در سال ۹۹، درآمد چایکاران در یک هکتار ۳۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان می‌شود که با کسر هزینه حدود ۱۶ میلیون تومانی در یک هکتار باغ چای و سرشکن کردن الباقی آن در طول ۱۲ ماه، درآمد خالص ماهیانه حدود یک میلیون و ۳۷۰ هزار تومان می‌شود. این در حالی است که از یک سو، میانگین مالکیت سطح زیرکشت باغات چای در ایران زیر یک هکتار بوده و هچنین حدود ۵۰ درصد برگ تولیدی به دلیل کیفیت پایین تر با قیمت ۳۳۰۰ تومانی خرید تضمینی برگ سبز چای درجه دو (سال زراعی ۹۹) خریداری می‌شود و از سوی دیگر، هزینه کود دهی و نگهداری باغات و هزینه حمل و نقل برگ سبز چای به کارخانه هم بر دوش چایکار است.

چای ایرانی پس از حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی
آذرپور تأکید کرد: اگر واردات چای خارجی را حدود ۷۰ هزار تن در نظر بگیریم، در واقع شاهد خروج حدود ۳۳۶ میلیون دلار ارز از مملکت هستیم. وی ادامه داد: اگر برای واردات چای ارز نیمایی منظور شود، با در نظر گرفتن تفاوت دلار ۴۲۰۰ تومانی با ارز نیمایی که حدود پنج هزار تومان است، ارزش آن حدود ۶۴۵ میلیارد تومان بوده، از طرفی با حذف ارزش افزوده که فقط در سال ۹۸ بالغ بر ۳۶ میلیون دلار بوده است و کاهش تعرفه واردات از ۲۰٪ به ۵٪ بالغ بر ۶۰ میلیون دلار یعنی حدود دو هزار ششصد میلیارد تومان از بیت المال به چند ده نفر وارد کننده و عوامل آنها تخصیص داده شده است. به گفته مسئول مرکز تحقیقات گیاهان راهبردی سازمان بسیج دانشجویی استان گیلان: در سال ۹۸ در مجموع حدود ۳۴۳ میلیارد تومان برگ سبز چای از کشاورزان خریداری شده که قدر سهم صاحبان کارخانجات چای برای پرداخت بهای برگ سبز چای ۵۴ درصد و قدر سهم دولت ۴۶ درصد است.
آذرپور در خصوص برداشته شدن ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات چای اذعان داشت: چای جزو معدود اقلامی است که تورم آن نسبت به حذف نرخ ارز دولتی عکس‌العمل فزاینده نشان داده است. آذرپور درباره قیمت چای خارجی و داخلی در سال ۹۹ گفت: اکنون قیمت هر کیلوگرم چای خشک درجه یک داخلی درب کارخانجات به طور متوسط بین ۳۸ تا ۵۰ هزار تومان و برای مصرف کنندگان مبتنی بر برند و بسته‌بندی حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان و قیمت فروش بسته نیم کیلویی چای خارجی حدود ۵۷ تا ۸۲ هزار تومان می‌باشد.

بهره‌وری اقتصادی پایین تولید چای در گیلان به‌علت هزینه‌های بالای تولید
مسئول مرکز تحقیقات گیاهان راهبردی سازمان بسیج دانشجویی استان گیلان با اشاره به گردش مالی ۲ تا ۳ هزار میلیارد تومانی صنعت چای در کشور و هزینه ۳۰۰ میلیارد تومانی واردات قانونی چای به کشور بیان کرد: به‌دلیل نبود ارتباط پویا بین ارکان تولید و بازار بیشترین سود این صنعت نصیب تجار می‌شود و در این گردش مالی، کمترین سهم متعلق به چایکار است.
آذپور ادامه داد: البته می‌توان با تهیه برنامه‌های زیر‌ساختی لازم جهت خرید تضمینی مناسب تر، وضعیت صنعت چای را بهبود بخشید و با ارتقای کمی و کیفی تولید این محصول در کشور، حمایت موثرتری از ۵۵ هزار خانوار چایکار که به‌طور مستقیم در باغات چای مشغول به‌کار هستند و صد درصد معیشت آنها از محصول چای تأمین می‌شود، رقم زد و مانع از وابستگی بیشتر کشور به واردات رسمی و غیر رسمی (قاچاق) چای شد.
آذپور افزود: میزان کارایی و بهره‌وری اقتصادی برای تولید چای در استان گیلان نسبتاً پایین بوده و هزینه بالای تولید از مهم‌ترین دلایل این امر در منطقه است.
آذرپور خاطرنشان کرد: اگر چه قيمت خرید برگ سبز چای در طول چند سال اخیر افزایش داشته امّا به دلیل هزینه بالای تولید برگ سبز چای از یک طرف و ‌تغییر کاربری و آب رفتن وجب به وجب باغات چای از طرف دیگر، جنبه حمايتي را کاهش داده، بنابراين لازم است قانون حفظ کاربری باغات چای با جدیت بیشتری مورد توجه قرار گیرد و سياست خرید تضميني چای با مد‌نظر قرار‌دادن حمايت موثر، مورد تجديد‌نظر كلّي قرار گيرد.
دکتر آذرپور در پایان با بیان اینکه تعیین نرخ مناسب خرید تضمینی برگ سبز چای بر اساس فاکتورهای نرخ تورم و هزینه‌های تمام شده تولید در طول سال می‌تواند گامی موثر به سمت تولید پایدار این محصول باشد، یادآور شد: این گیاه صرفاً محصولی باغی یا خوراکی معمولی نیست، بلکه به مثابه فرهنگی است که ریشه در آئین‌‌های کهن جهان و آداب و رسوم دیرین ایران دارد و باید در حفظ و تعالی آن از هیچ کوششی فروگذار نکرد و باید این نکته را فراموش نکنیم که اضافه شدن پسوند «مقاومتی» به کلمه اقتصاد و پسوند «جهش» به کلمه تولید، موجب تغییر ماهیت اقتصاد و تولید صنعت چای داخلی کشور نمی‌شود و فقط با اقدام و عمل جهادی نهادهای متولی چای بر اساس ديدگاه‌هاي مقام معظم رهبري، در حمایت از چای داخلی به عنوان حمایت از یک اشتغال مولّد، مشکلات چای و چایکاران دم کشیده و سرنوشت چاي سياه، روي رنگ سفيد بختي را خواهد دید.