روز جهانی فوک‌ها و نگرانی از خطر انقراض فوک خزری

امروز ٢٢ مارس، روز جهانی فوک‌ها است.

فوک‌ها به خاطر پوست و گوشتتشان شکار می‌شوند و در معرض خطر انقراض قرار دارند.فوک خزری یکی از گونه‌های در حال انقراض فوک‌هاست کە بومی ایران و کشورهای حوزه دریای خزر است.تعداد فوک خزری، نزدیک به یک میلیون بوده اما امروز تعداد آن ها را تنها ۱۰۰ هزار قطعه می دانند.

امروز ٢٢ مارس، روز جهانی فوک‌ها است. هدف از انتخاب این نام توسط حامیان محیط‌زیست، آگاهی رسانی، فرهنگ‌سازی و در نهایت جلوگیری از شکار بی‌رویه این حیوان توسط شکارچیان است.

به گزارش گیل فام –زنگ خطر حیات‌وحش ایران، چندسالی به‌صدا درآمده است؛ همان زمانی‌که نسل ببر هیرکانی و شیر ایرانی منقرض شد. درحال حاضر صدای این زنگ خطر بلند‌تر شده است؛ چراکه خطر انقراض آخرین گونه‌های گربه سان‌های ایرانی، پلنگ و یوز پلنگ را نیز بسیارتهدید می‌کند. تخریب زیستگاه حیات‌وحش به‌دلیل راه‌سازی، سدسازی، تغییرکاربری جنگل‌ها، توسعه شهرنشینی و شکارهای بی‌رویه، مهم‌ترین عامل این انقراض‌ها هستند.

فوک ‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن ‌ها، در سالم سازی اکوسیستم و محیط زیست دریای خزر نقش مهمی ایفا می‌کنند.

فُک خَزَری (نام علمی: Kor Davood) یک گونه پستاندار دریایی کمیاب است که تنها در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن مانند ولگا و اورال زندگی می‌کند. این‌گونه تنها پستاندار دریای خزر به‌شمار می‌آید و به دلیل صید بی‌رویه و به هم خوردن شرایط زیستی و کاهش شدید جمعیت نیازمند به حمایت بین‌المللی است.

فک خزری به‌طور میانگین ۱٫۵ متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و یکی از کوچک‌ترین انواع فوک به‌شمار می‌رود.

ساحل‌نشینان شمال به این جانور سگ آبی می‌گویند. این گونه فک در میان ۱۰۰۰ نوع جاندارِ دریای خزر تنها پستاندار این دریاچه به‌شمار می‌آید. فک‌ها جانورانی دارای اهمیت برای اکوسیستم دریای خزر به شمار می‌آیند و حتی مدفوع آن‌ها یک منبع غذایی در دریا به وجود می‌آورند. نابودی این جانوران می‌تواند اکوسیستم خزر را به خطر ‌اندازد. فک‌های دریای خزر مهاجرت سالانهٔ منظمی دارند. آن‌ها به دمای آب بسیار وابسته‌اند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آن‌ها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی خزر از جمله ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.

نخستین و تنها مرکز حفاظت از گونه در معرض خطر فک خزری در ایران و در سال ۲۰۱۰ رسماً آغاز به کار کرد. این مرکز به همت لنی هارت مؤسس مرکز بازتوانی و تحقیقاتی فک هلند، محمد مصطفی شاهی فردوس و امیر صیاد شیرازی در جزیره آشوراده، در نزدیکی سواحل بندر ترکمن احداث شد. هدف این مرکز نجات فک‌های آسیب دیده، آموزش ماهیگیران، ارتقاء سطح فرهنگ محیط زیستی جامعه، تحقیقات و گسترش فعالیت‌های حفاظتی به سایر کشورهای حوزۀ خزر بوده‌است. مرکز حفاظت از فک خزری ایران تا ابتدای سال ۲۰۱۸ توانست ۸۳ قلاده فک را از مرگ نجات داده و پس از انجام درمان به طبیعت بازگرداند.

اشنای با تغذیه و رفتار فوک خزری

تغذیه

تغذیه ی فک خزری عمدتا از ماهی ها و گاهی از سخت پوستان است. در فصول مختلف نوع ماهیان مورد تغذیه فک ها بسیار متفاوت و متنوع است. فک های بالغ روزانه بین دو تا سه کیلوگرم ماهی می خورند. بنابراین هر فک به طور سالانه در حدود یک تن ماهی مصرف می کند. نوع تغذیه فک های خزری منجر به تجمع مواد شیمیایی و مضر از جمله فلزات سنگین و سموم در بدن آن ها می شود.

رفتار شناسی

فک های خزری جانورانی پستاندار و فاقد آبشش هستند و برای تنفس باید به سطح آب بیایند. این جانور می تواند تا پنجاه متر به اعماق آب رفته و برای مدت یک دقیقه زیر آب بماند. البته در مواردی رفتن فک ها به اعماق بیشتر تا ۱۵۰متر و یا برای مدت زمان بیشتر نیز گزارش شده. پس از بازگشت فک به سطح آب باید مدتی را جهت تجدید قوا استراحت کند.

در زمستان و تابستان طی دوره ی جفت گیری، فک ها در دسته جات بزرگ قابل مشاهده هستند اما در زمان های دیگر سال به تنهایی زندگی میکنند. در تابستان ها هنگام نزدیک شدن فک ها به یکدیگر با تولید صداهای بلند و تکان دادن شدید قسمت دُم اخطار می دهند. دلیل این رفتار فک ها ناشناخته است.

تولیدمثل

فک های نر و ماده جانورانی تک همسر هستند.اواخر پاییز فک های خزری جهت تولیدمثل به مناطق شمالی دریای خزر که دارای عمق کمتر و آب یخ زده است می روند. دوره بارداری در حدود یازده ماه بوده و فک متولد شده حدود پنج کیلوگرم وزن داشته و دارای موهای سفید هست که این موها به مرور زمان تیره می شوند. پس از دوره ی جفتگیری و تولیدمثل فک ها به قسمت های جنوبی دریای خزر باز می گردند. حیوان ماده بین سنین پنج تا هفت سالگی و فک های نر در سن شش یا هفت سالگی به بلوغ جنسی می رسند

فرگشت

شواهد نشان می‌دهند که منشأ گونه فک خزری به جمعیتی از گونه فک حلقه‌دار (Pusa hispida) که حدود ۲ میلیون سال پیش و در دوره کواترنری از قطب شمال به منطقه خزر مهاجرت کرده‌اند باز می‌گردد. هنگامی که این جمعیت پس از آب شدن صفحات یخ قاره‌ای از جمعیت اصلی فک حلقه‌دار جدا شدند، فک خزری از این جمعیت منزوی‌شده به وجود آمد. دیگر گونه‌ای که از منزوی شدن جمعیتی از فک‌ها در حوضه‌های آبی کوچک‌تر و دور از جمعیت اصلی به وجود آمد فک بایکال (Pusa sibirica) نامیده می‌شود که ساختار جمجمه آن به فک خزری شباهت دارد.

خطرات محیطی

شیر فک‌ها ۱۲ درصد چربی دارد. از زمان‌های گذشته، تعداد زیادی از فک‌ها برای استفاده از پوست و گوشتشان شکار می‌شدند. تمامی کشورهای حاشیه خزر به جز کشور روسیه شکار این‌گونه ارزشمند را ممنوع اعلام نموده‌اند. در پی تلاش‌های حامیان فک خزری در منطقه خزر، وزیر محیط زیست کشور روسیه شکار قانونی فوک‌ها را در سال ۲۰۱۸ به صورت موقت و به مدت یک سال ممنوع اعلام کرد. در حال حاضر هم هر سال تعداد زیادی از آن‌ها در تورهای ماهی‌گیران گرفتار می‌شوند. برخی ماهی‌گیران می‌پندارند که فک‌ها از ماهیان تجاری، که منبع ارزش‌مندی برای آنان هستند، تغذیه می‌کنند. به همین سبب، به محض مشاهدهٔ فک‌ها، آن‌ها را می‌کشند. گرم‌شدن زمین، باعث ذوب یخ‌های بخش شمالی دریای خزر، و در نتیجه نابودی زیستگاه‌های فک شده‌است. از عوامل دیگر کاهش شدید جمعیت فک‌های دریای خزر، آلودگی‌های محیطی و نوعی بیماری است که از سگ‌سانان به این‌گونه منتقل و در سال‌های گذشته موجب تلفات زیادی شده‌است. همچنین تورهای صیادی و کاهش ماهیان کیلکا از جمله عواملی هستند که نابودی فک‌ها را سبب شده‌است.

شانه‌دار دریایی مهاجم

یکی از عوامل اصلی نابودی فک‌ها تکثیر نوعی شانه‌داران ژله‌ای مهاجم به نام «نمیوپسیس» (شانه‌دار دریایی مهاجم) است که از طریق کانال ولگا- دن وارد خزر شده و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای خزر وارد کرده‌است. تکثیر این آبزی باعث به هم خوردن زنجیره غذایی آبزیان و کاهش ۱۰ برابری فک خزری شده‌است.

شانه‌دارهای مهاجم نمیوپسیس در دریای خزر از پلانکتونها تغذیه می‌کنند، پلانکتون‌های موجود در دریای خزر تا ۹۰ درصد کاهش یافته‌است. از آن جایی که پلانکتون‌ها غذای اصلی ماهی‌های کوچک کیلکا است، شمار کیلکاها در این دریا کاهش چشم‌گیری داشته‌است. ماهی کیلکا نیز به نوبه خود منبع تغذیه بسیاری از آبزیان این دریا از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای خزر است. در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی آبزیان دریای خزر شمار انواع ماهی‌ها و فک‌ها تا ۱۰ برابر کاهش یافته‌است.

پیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فک‌های خزری نزدیک به یک میلیون قلاده بود اما در سرشماری سال ۲۰۰۸ معلوم شد که این تعداد به یک صد هزار قلاده کاهش یافته‌است.

لینک کوتاه : http://gilfam.ir/?p=28538

مطالب مشابه

پرداخت ۶۳ میلیارد تومان تسهیلات به دهیاری‌ها | پیش‌بینی ایجاد بیش از ۲ هزار شغل جدید در روستاهای گیلان در سال ۱۴۰۴

پنجمین همایش بزرگداشت میرزا کوچک خان جنگلی در لاهیجان با پرداختن به نقش زنان در نهضت جنگل برگزار شد

تلفیق طبیعت‌گرایی و یادمان شهدا در میدان جهاد رشت

شهردار لاهیجان چهره برتر مدیریت پسماند کشور شد

گامی نوین در رضوانشهر برای حفاظت از طبیعت

نمایشگاه «پروانه‌های بازیافتی رنگارنگ» در لاهیجان گشایش یافت

خیابان چای در لاهیجان نامگذاری شد

پایان جشنواره چای در لاهیجان؛ شروع دوباره پرسش‌ها از سیاست‌های معطل مانده

ناصر مسعودی درگذشت

فعال‌سازی دو کمیته آموزش و نظارت برای ساماندهی پسماند در بخش رودبنه