نشست استانداران کاسپین زیر سایهٔ سواحلی که هر روز کوچک‌تر می‌شوند

وقتی دریاچهٔ کاسپین عقب می‌نشیند، مدیریت هم باید جلو بیاید؛ تأملی در حاشیهٔ نشست استانداران

گیل فام / دریاچهٔ کاسپین امروز در وضعیتی ایستاده که اگر با چشم غیرمسلح هم نگاه کنیم، تغییرات آن در سواحل شمال کشور انکارشدنی نیست. در چاف، پس‌روی خط ساحل تا حدود صد متر ثبت شده و همین تصویر کوچک، هشداری بزرگ درباره روندی است که تمام نوار ساحلی گیلان و مازندران را درگیر کرده است. آنچه در چاف دیده می‌شود، یک رخداد محلی نیست؛ نشانه‌ای است از یک تحول ساختاری که پیامدهایش به‌تدریج خود را در کل پهنهٔ جنوبی کاسپین نشان خواهد داد.

نخستین لایهٔ این بحران، کاهش ورودی آب است؛ روندی که سال‌هاست زیر سایهٔ سدسازی‌های سنگین در کشورهای بالادست و برداشت بی‌رویه از حوضه‌های آبریز جریان دارد. بخش بزرگی از آب تغذیه‌کنندهٔ کاسپین پیش از رسیدن به دریاچه، پشت سدها یا در مصارف صنعتی و کشاورزی از دست می‌رود. کاهش جریان ورودی فقط یک رقم روی نمودار نیست؛ نتیجه‌اش را مردم چاف و روستاهای ساحلی گیلان با چشم می‌بینند: خشک‌تر شدن بستر ساحل، عقب‌نشینی آب، و بالا رفتن شوری خاک.

در لایه‌ای دیگر، مسئلهٔ برداشت از آب‌های زیرزمینی قرار دارد. در تمام دشت‌های ساحلی شمالی، چاه‌های عمیق به‌مرور سفره‌های آب زیرزمینی را خالی کرده‌اند؛ هم‌زمان افت تراز کاسپین، «فشار آبی» جانبی زمین را کم می‌کند. ترکیب این دو باعث افزایش احتمال فرونشست در مناطقی می‌شود که زیرساخت‌های شهری و گردشگری روزبه‌روز گسترده‌تر می‌شوند. این پدیده، آرام و بی‌سر‌و‌صدا، توان تحمل‌پذیری خاک را کاهش می‌دهد و در آینده می‌تواند چالش‌های عمرانی و ایمنی جدی ایجاد کند.

اما وضعیت فقط به آب و خاک محدود نیست. آلودگی‌ها به‌عنوان ضلع سوم بحران، در پس‌زمینهٔ این تغییرات، رو به تشدید دارند. حجم بالای فاضلاب شهری و صنعتی که به کاسپین راه پیدا می‌کند، با پایین آمدن سطح آب، غلیظ‌تر و آسیب‌زننده‌تر می‌شود. آلودگی نفتی که از بخش‌های شمالی دریاچه به سمت جنوب جابه‌جا می‌شود، و سموم کشاورزی که از پهنه‌های جلگه‌ای دو استان به آب می‌رسد، فشار زیادی بر زیست‌بوم ساحلی وارد کرده است. در کنار همهٔ این‌ها، بحث‌هایی مثل «استخراج مواد معدنی زیر بستر کاسپین» نیز مطرح می‌شود؛ نگرانی‌ای تازه که می‌تواند آیندهٔ کیفی این پهنهٔ آبی را بیش از پیش تیره کند.

این‌ها همه به یک نقطه ختم می‌شود: مجموعه‌ای از بحران‌های هم‌افزا که اگر به‌صورت منطقه‌ای و هماهنگ مدیریت نشوند، سواحل گیلان و مازندران را وارد دوره‌ای از بی‌ثباتی زیست‌محیطی و اجتماعی خواهند کرد. عقب‌نشینی صد متری در چاف فقط یک رقم نیست؛ نشانه‌ای است از روندی که در سکوت به‌سمت سایر سواحل حرکت می‌کند. آنچه از دور شبیه یک تغییر طبیعی به‌نظر می‌آید، در واقع حاصل تصمیم‌گیری‌های انسانی، برداشت‌های بی‌رویه، ناپایداری مدیریت منابع آب، و بی‌توجهی به ظرفیت جذب زباله و پساب دریاچه است.

در این شرایط، آنچه بیش از هر چیز اهمیت دارد، تغییر نگاه مدیریتی است؛ از واکنش به یک رخداد محلی، به فهم یک بحران منطقه‌ای. تصمیم‌سازی در مقیاس کاسپین باید بر پایهٔ داده‌های مشترک، تعهدات اجرایی مشخص و نظارت زیست‌محیطی جدی باشد. نه تنها برای چاف، نه فقط برای یک شهر یا یک استان، بلکه برای کل ساحل شمالی ایران که معیشت، امنیت غذایی، گردشگری و حتی هویت فرهنگی‌اش با این دریاچه گره خورده است.

اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، تصویر امروز چاف به‌زودی ممکن است به واقعیت فردای سایر نقاط ساحلی تبدیل شود. زمان آن رسیده که سواحل شمالی کشور از مرحلهٔ هشدار عبور نکنند؛ بلکه هشدار را جدی بگیرند

نویسنده- پوریا فرهش

لینک کوتاه : http://gilfam.ir/?p=45878

مطالب مشابه

پرداخت ۶۳ میلیارد تومان تسهیلات به دهیاری‌ها | پیش‌بینی ایجاد بیش از ۲ هزار شغل جدید در روستاهای گیلان در سال ۱۴۰۴

پنجمین همایش بزرگداشت میرزا کوچک خان جنگلی در لاهیجان با پرداختن به نقش زنان در نهضت جنگل برگزار شد

تلفیق طبیعت‌گرایی و یادمان شهدا در میدان جهاد رشت

شهردار لاهیجان چهره برتر مدیریت پسماند کشور شد

گامی نوین در رضوانشهر برای حفاظت از طبیعت

نمایشگاه «پروانه‌های بازیافتی رنگارنگ» در لاهیجان گشایش یافت

خیابان چای در لاهیجان نامگذاری شد

پایان جشنواره چای در لاهیجان؛ شروع دوباره پرسش‌ها از سیاست‌های معطل مانده

ناصر مسعودی درگذشت

فعال‌سازی دو کمیته آموزش و نظارت برای ساماندهی پسماند در بخش رودبنه