5 خبر برتر/ آخرین اخبار روز/ سر تیتر اخبار1/ سرتیتر اخبار/ عناوین اخبار/ گیلان/ مجله/ مجله خبری/ محیط زیست

شنبه, نوامبر 22nd, 2025

کد خبر : 45889

«مرگ‌های خاموش در خزر؛ پشت پرده افتتاح مرکز جدید فوک در گیلان چیست؟»

افتتاح نخستین مرکز تخصصی حفاظت از فوک خزری در گیلان — آژیر قرمز انقراض دوباره به صدا درآمده است

گیل فام / افتتاح نخستین مرکز تخصصی تیمار فوک خزری در گیلان فقط یک رویداد زیست‌محیطی نیست؛ هشداری است درباره گونه‌ای که آمار کاهش جمعیتش نشان می‌دهد اگر روندهای فعلی ادامه یابد، طی سال‌های آینده ممکن است از چهره دریای خزر محو شود. فوک خزری، تنها پستاندار دریایی بومی خزر، امروز بیش از هر زمان دیگر در مسیر انقراض قرار گرفته و واقعیت این است که این مرکز، هرچند مهم، اما تنها یک ابزار محدود در برابر بحرانی بسیار عمیق‌تر است.

⸻

وضعیت فعلی و چرایی خطر انقراض

جمعیت فوک خزری که روزگاری بین یک تا یک‌ونیم میلیون قلاده برآورد می‌شد، امروز کمتر از هفتاد هزار است. فشار صید، آلودگی، کاهش منابع غذایی، بیماری‌ها، تغییرات اقلیمی و نبود هماهنگی بین کشورهای ساحلی خزر، این گونه را به مرزهای خطرناک رسانده است.

مرگ‌ومیرهای اخیر در سواحل ایران نیز همچنان ادامه دارد؛ بسیاری از لاشه‌ها بدون نشانه‌های آسیب داخلی اما با آثار تور صیادی پیدا می‌شوند. این اتفاق نشان می‌دهد که بزرگ‌ترین دشمن فوک خزری لزوماً طبیعت نیست؛ بلکه انسان است.

⸻

دلایل مرگ‌ومیر و بحران‌های اصلی

• گیر افتادن در تورهای صیادی
• آلودگی نفتی، صنعتی و کشاورزی
• شیوع بیماری‌ها به‌ویژه ویروس‌های تنفسی و دیستمپر
• کاهش منابع غذایی به‌دلیل صید بی‌رویه کیلکا
• بالا رفتن دما و کاهش یخ در شمال خزر
• نبود مدیریت یکپارچه بین پنج کشور ساحلی

این عوامل زنجیره‌ای عمل می‌کنند: آلودگی، سیستم ایمنی فوک‌ها را ضعیف می‌کند؛ ضعف ایمنی، آن‌ها را در برابر بیماری‌ها بی‌دفاع می‌گذارد؛ کمبود غذا، توله‌ها را آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ و تورهای صیادی، آخرین ضربه را وارد می‌کنند.

⸻

ارزیابی واقع‌بینانه افتتاح مرکز گیلان

این مرکز گامی ضروری است، اما کافی نیست. تیمار فوک‌های زخمی و بیمار، درمان یک‌به‌یک حیوانات است؛ اما بحران فوک خزری «ساختاری» است. بدون تغییر سیاست‌های صید، کاهش آلاینده‌ها و ایجاد هماهنگی منطقه‌ای، چنین مراکزی فقط با پیامدها روبه‌رو می‌شوند نه با ریشه‌ی بحران.

⸻

راهکارهای جدی برای جلوگیری از انقراض
۱٫ هماهنگی واقعی منطقه‌ای و اجرای یک برنامه مشترک حفاظتی
۲٫ کاهش تلفات صیادی از طریق تغییر ابزار و آموزش صیادان
۳٫ کنترل و کاهش آلودگی ورودی به خزر
۴٫ مدیریت پایدار صید کیلکا
۵٫ پایش تغییرات اقلیمی و بازطراحی مناطق حیاتی زادآوری
۶٫ آموزش عمومی و مشارکت دادن مردم ساحل‌نشین

⸻

پیش‌بینی علمی خطر انقراض فوک خزری در ده سال آینده

برای پیش‌بینی وضعیت فوک خزری طی یک دهه آینده، یک مدل ساده اما معتبر جمعیتی (Population Viability Analysis – PVA) را می‌توان به‌کار گرفت. این مدل سه سناریو را در نظر می‌گیرد:

⸻

سناریو اول: ادامه روند فعلی (بدون اصلاح سیاست‌ها)

• نرخ مرگ‌ومیر بالا باقی می‌ماند.
• صید کیلکا کنترل نمی‌شود.
• هماهنگی منطقه‌ای همچنان ضعیف است.
• آلودگی و تغییرات اقلیمی تشدید می‌شوند.

پیش‌بینی ده ساله:

• کاهشی بین ۴۰ تا ۶۰ درصد در جمعیت.
• احتمال رسیدن جمعیت به زیر ۳۰–۴۰ هزار قلاده.
• افزایش شدید مرگ توله‌ها و سقوط زادآوری.
• خطر ورود گونه به وضعیت «بسیار در خطر انقراض» (CR) بسیار بالا.

این سناریو عملاً مسیر مستقیم به سمت انقراض عملکردی (Functional Extinction) در حدود ۲۰ تا ۲۵ سال است.

⸻

سناریو دوم: اقدامات محدود (مثل تیمار، اما بدون تغییر ساختاری)

• چند مرکز تیمار فعال می‌شوند.
• آگاهی عمومی بهتر می‌شود.
• اما صید، آلودگی و کاهش یخ تقریباً دست‌نخورده می‌مانند.

پیش‌بینی ده ساله:

• کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی جمعیت.
• تثبیت مرگ‌ومیر، اما همچنان بالاتر از نرخ زادآوری.
• خطر انقراض متوسط، اما روند نزولی ادامه‌دار.

این سناریو وضعیت را کمی کند می‌کند ولی مسیر انقراض را تغییر نمی‌دهد.

⸻

سناریو سوم: اجرای واقعی برنامه حفاظت منطقه‌ای + اصلاح صید + کنترل آلودگی

• محدود کردن صید کیلکا
• سازوکار همکاری پنج کشور
• کاهش آلودگی‌های نفتی و صنعتی
• مناطق حفاظت‌شده در مسیرهای مهاجرت
• آموزش و تجهیزات جدید برای صیادان

پیش‌بینی ده ساله:

• توقف کاهش جمعیت در ۳–۵ سال نخست
• سپس افزایش تدریجی و پایدار ۱۰ تا ۱۵ درصدی جمعیت در پایان دهه
• پایدارسازی نرخ بقا و رشد توله‌ها
• خارج شدن فوک از وضعیت «در خطر انقراض» در بلندمدت

این تنها سناریویی است که مسیر انقراض را معکوس می‌کند، اما نیازمند اراده سیاسی واقعی و هماهنگی منطقه‌ای است.

⸻

افتتاح مرکز تیمار فوک خزری در گیلان، هرچند اتفاقی مثبت، اما نماد یک حقیقت تلخ است: فوک خزری امروز در شرایطی قرار دارد که بدون اصلاح ساختاری سیاست‌های محیط‌زیستی، صیادی و مدیریت منطقه‌ای، حتی ده سال دیگر هم شاید شاهد حضور این گونه در خزر نباشیم.

اگر اقدامات واقعی و مشترک آغاز شود، این گونه هنوز شانس بازگشت دارد—اما پنجره فرصت به‌شدت کوچک شده است.

نویسنده- پوریا فرهش

لینک کوتاه : http://gilfam.ir/?p=45889

مطالب مشابه

پرداخت ۶۳ میلیارد تومان تسهیلات به دهیاری‌ها | پیش‌بینی ایجاد بیش از ۲ هزار شغل جدید در روستاهای گیلان در سال ۱۴۰۴

پنجمین همایش بزرگداشت میرزا کوچک خان جنگلی در لاهیجان با پرداختن به نقش زنان در نهضت جنگل برگزار شد

تلفیق طبیعت‌گرایی و یادمان شهدا در میدان جهاد رشت

شهردار لاهیجان چهره برتر مدیریت پسماند کشور شد

گامی نوین در رضوانشهر برای حفاظت از طبیعت

نمایشگاه «پروانه‌های بازیافتی رنگارنگ» در لاهیجان گشایش یافت

خیابان چای در لاهیجان نامگذاری شد

پایان جشنواره چای در لاهیجان؛ شروع دوباره پرسش‌ها از سیاست‌های معطل مانده

ناصر مسعودی درگذشت

فعال‌سازی دو کمیته آموزش و نظارت برای ساماندهی پسماند در بخش رودبنه