صنعت پتروشیمی بخش عمده ای از صنعت تولید در اقتصاد یک کشور است، زیرا ارتباطات چندگانه ای با سایر بخش های اقتصاد دارد. در فرآیند تقطیر نفت (پتروشیمی) محصولات جانبی بیشماری به دست می آید که به صورت تجاری مورد استفاده قرار می گیرند. به نظر می رسد نفت و گاز طبیعی منابع عمده برای اکثر پتروشیمی ها هستند، زیرا آنها اقتصادی و به راحتی قابل دسترسی هستند. برای تولید محصولات پتروشیمی در هر سال حدود ۵ درصد نفت و گاز نیاز است، (بسته به موقعیت و شرایط جغرافیایی و اقتصادی). پتروشیمی ها به طور تقریبی ۴۰ درصد از بازار جهانی مواد شیمیایی را تشکیل می دهند. پتروشیمی ها در جامعه امروز نقش مهمی ایفا می کنند. پتروشیمی ها در بسیاری از صنایع مانند پلیمر، الیاف مصنوعی، لاستیک مصنوعی، پلاستیک، صابون و مواد شوینده، حلال ها، کود، آفت کش ها، مواد منفجره، رنگ و کفپوش و مواد عایق جهت تولید، مورد استفاده قرار می گیرند. محصولات پتروشیمی در بسیاری از وسایل مورد استفاده در زندگی روزمره ما مانند لباس پلی استر، چمدان، قایق، اتومبیل، وسایل نقلیه هوایی و دیسک های ضبط شده و نوارها یافت می شوند. روغن ها، نفت سفید، سوخت دیزل، بنزین، گازوئیل و سوخت جت به عنوان محصول تولید شده در پتروشیمی ها در نظر گرفته نمی شوند، زیرا این ترکیبات در رده ترکیبات هیدروکربنی دسته بندی می شوند.
بر اساس ساختار شیمیایی آنها، محصولات نفتی به طور عمده به سه گروه یعنی ترکیبات آروماتیک، الکل ها و گازهای سنتزی تقسیم بندی می شوند. مواد معدنی برای تولید پلاستیک و الیاف مصنوعی، مواد شوینده مصنوعی و غیره استفاده می شوند. اولفین ها به عنوان منبع اصلی جهت تهیه مواد شیمیایی صنعتی مورد توجه قرار گرفته و مولکول های مهم آن عبارتند از تولوئن، زایلن و بنزن. گازهای سنتزی به طور معمول، جهت تولید متانول و آمونیاک استفاده می شوند و شامل هیدروژن و کربن منوکسید هستند.
خطرات مرتبط با صنایع پتروشیمی
اگر چه پتروشیمی ها محصولات بی شمار و مفیدی را به ما ارائه می دهند، اما هم چنین می توانند به سلامت موجودات زنده و اکوسیستم زمین نیز به شدت آسیب برسانند. اکثر این مواد شیمیایی هنگام آزاد شدن می توانند اثرات نامطلوبی بر محیط زیست ما مانند هوا، آب و آلودگی خاک داشته باشند. ترکیبات آروماتیک موجود در پتروشیمی ها آلاينده های مهم محيطی هستند که می توانند از طريق رسوبات نفتی، مواد زائد و انتشار گازهای گلخانه ای، ضايعات ذخيره سازی نفت، دفع تصادفی از مخازن نفت، پسماندهای صنعتی پتروشيمی و انتشار گازهای گلخانه ای وارد محیط زیست شوند. صنعت پتروشیمی منبع مهمی برای گازهای گلخانه ای که مسئول گرمایش جهانی هستند، می باشد. دیگر اثرات زیست محیطی شامل نابودی تدریجی لایه اوزون، باران اسیدی، آلودگی هوا و غیره است. در صنایع پتروشیمی، انتشار مواد مضر به طور قابل ملاحظه ای موجب بوجود آمدن سوختگی می شود. مناطقی که در نزدیکی صنایع پتروشیمی قرار دارند، دارای آلودگی های غیر مجاز صوتی هستند که باعث ایجاد این نوع آلودگی و احساس سردرد، ناراحتی، استرس، بی قراری، حساسیت بیش از حد و اضطراب شدید می شود. آلودگی خاک نیز ممکن است در اثر فرآیندهای تصفیه مانند، زباله های خطرناک، کاتالیزورها یا گرد و غبار کک، مخازن پایین و لجن ایجاد شود. صنعت پتروشیمی می تواند سبب تخریب تنوع زیستی و اکوسیستم ها شود. فاضلاب های خروجی صنایع پتروشیمی شامل مقدار زیادی از هیدروکربن های چند حلقه ای و آروماتیک، فنل ها، مشتقات فلزی، مواد فعال سطحی، سولفید ها، اسیدهای نفتالن و سایر مواد شیمیایی هستند. با توجه به سیستم های تصفیه ناکارآمد، محصولات سمی موجود در فاضلاب در آب های زیرزمینی جمع شده و منجر به آلودگی منابع آبی می شود که برای حیات آبزیان و زندگی انسان مرگبار است. قرار گرفتن در معرض خطرات مربوط به صنایع پتروشیمی ممکن است به روش های مختلفی صورت گیرد، مانند جذب از طریق پوست یا استشمام باشد. این مواد خطرناک هم چنین می توانند با تجمع در بافت ها و اندام ها، باعث ایجاد آسیب مغزی، عصبی و کبدی، نقایص مادرزادی، سرطان، آسم و اختلالات هورمونی شوند. تحریک پوست، زخم و درماتیت آلرژیک از اثرات مزمن و دراز مدت مواجهه با این مواد است.
خطرات زیست محیطی بالقوه مرتبط با این صنایع، موجب افزایش نگرانی جوامع بشری شده است. این صنعت مقادیر زیادی مواد سمی و زیان آور را به عنوان مواد زاید در اتمسفر منتشر می کند و ضایعات جامدی را تولید کرده که فرآیند دفع و از بین بردن آن دشوار است. امروزه انتشار مواد مضر از صنایع پتروشیمی به دلیل استفاده از پیشرفت های به وجود آمده در کنترل این آلودگی ها و فن آوری همراه با افزایش آگاهی در مورد جنبه های ایمنی کارخانه ها، به طور قابل توجهی کاهش یافته است. ضروری است که مدیریت اقدامات کنترلی و پیشگیرانه در تمام مراحل برنامه ریزی این صنایع، از سوی مدیران این بخش، انجام و توسعه یابند.